Focus PO bevat de leerdoelen van de leerlijn Burgerschat. Deze leerlijn wordt nog dit kalenderjaar onderdeel van Focus PO De Basis. Hierdoor komen de toetsresultaten (OR1) en de sociale en maatschappelijke competenties (OR2) in één kwaliteitssysteem bij elkaar te staan. Wil je op de hoogte worden gehouden van deze ontwikkelingen? Maak hier je interesse kenbaar.
De leerlijn Burgerschat is onderdeel van de gelijknamige denk- en werkwijze om een doelgericht en samenhangend curriculum burgerschap te ontwikkelen. Naast de leerlijn bestaat dit uit een didactisch model en een kwaliteitssysteem. Over de drie onderdelen gaat het boek ‘Burgerschat, IK, JIJ en WIJ in de maatschappij’ (Gijzen & Essers, 2025) dat je hier kunt bestellen.
Wil je meer weten over het adviesaanbod van trainingspartner Helder Onderwijsadvies? Wil je een reactie geven op het boek? Heb je vragen? Bezoek de website Burgerschat.
Vijf redenen
Vijf redenen om de leerlijn Burgerschat te gebruiken:
- Gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek
- Persoonlijke, sociale en maatschappelijke competenties van groep 1 t/m 8
- Gedrags- en kennisdoelen dekkend voor kerndoelen
- Concreet toepasbaar binnen de school (‘de school als oefenplaats’)
- Onderdeel van een doelgericht en samenhangend curriculum
Wetenschappelijke basis
Burgerschat heeft een wetenschappelijke basis. Het hart van de leerlijn wordt gevormd door de IK-, JIJ- en WIJ-competentiegroepen uit de leerlijn sociaal-emotioneel leren. Uit meervoudig internationaal wetenschappelijk onderzoek naar goed geïmplementeerde SEL-onderwijspramma’s blijkt een toename van prosociaal gedrag, beter welzijn, hogere leerresultaten, minder conflicten en beter zelfmanagement. Prosociaal gedrag is belangeloos handelen gericht op de ander, zoals samenwerken en elkaar helpen. Dat komt overeen met het doel van de burgerschapsopdracht: een toename van sociale cohesie en actief burgerschap.
IK, JIJ en WIJ van groep 1 tot en met 8
Andere leerlijnen focussen op sociale en maatschappelijke competenties, wat ook in wetgeving is verankerd. Het is onmogelijk om de mening van een ander te aanvaarden als je je eigen emoties niet onder controle hebt. Daarom is het nodig om ook emotionele competenties aan te leren. Burgerschat heeft deze drie in zich, te weten: IK, JIJ en WIJ. De leerdoelen strekken zich uit van groep 1 tot en met groep 8. Door de logische opbouw wordt er samenhang gecreëerd. De mening van een ander aanvaarden, bijvoorbeeld, heeft voorlopers als luisteren, de ander aankijken en eigen emoties uitstellen.
Dekkend voor kerndoelen
Burgerschat bevat niet alleen gedragsdoelen, maar ook kennisdoelen ten aanzien van de pluriforme democratische samenleving. Die zijn dekkend voor de kerndoelen en passend gemaakt bij denkwijzen over de inrichting van het vak burgerschap op de basisschool. Vanzelfsprekend is de gehele leerlijn een invulling van het wettelijke kader over het burgerschapsonderwijs.
Concreet toepasbaar
De leerdoelen van Burgerschat zijn concreet toepasbaar op de school. Ze bieden de mogelijkheid om ‘de school als oefenplaats’ vorm te geven. Je kunt direct oefenen met gedragingen als het zich neerleggen bij een meerderheidsbesluit, het komen tot consensus en het elkaar helpen door vragen te stellen. De leerdoelen concretiseren begrippen als ‘democratische betrokkenheid’ en ‘maatschappelijk handelen’ die in andere leerlijnen of ordeningskaders worden gehanteerd.
Onderdeel van curriculum
Een doelgericht en samenhangend curriculum wordt niet alleen gevormd door leerlijnen met leerdoelen. Daarvoor zijn ook een didactisch model en een systeem van kwaliteitsbewaking nodig. Gezamenlijk bieden ze handvatten voor de ontwikkeling, aanscherping en bewaking van een burgerschapscurriculum dat op eenzelfde niveau staat als rekenen en taal. Lees er meer over in het boek ‘Burgerschat, IK, JIJ en WIJ in de maatschappij’ (Gijzen & Essers, 2025), te bestellen via deze link.
Veelgestelde vragen
Het is verplicht om goed zicht te houden op de ontwikkeling van leerlingen, groepen en de gehele school. Je mag dat doen door te registreren of leerdoelen zijn beheerst. Voor taal en rekenen is dat gebruikelijk. Met de leerdoelen van de leerlijn Burgerschat kan dat ook. Omdat de leerdoelen gevalideerd zijn door Praktikon, gaat er een signalerende werking vanuit. Lees hier de factsheet. Als je systematisch de ontwikkeling van leerlingen op deze leerdoelen bijhoudt, kun je de afname van gedragsvragenlijsten beperken. In het boek ‘Burgerschat, IK, JIJ en WIJ naar de maatschappij’ (Gijzen & Essers, 2025) wordt hierover geschreven. Het bijhouden van de beheersing van leerdoelen heeft alleen zin als je er ook onderwijs in geeft.
De leerlijn Burgerschat is bedoeld om te sturen in het leerproces naar prosociaal gedrag. Dat leerproces heeft gevolgen voor de welzijns- en sociale veiligheidsbeleving. Op die beleving is echter nog een andere factor van invloed: de voorspelbare en veilige omgeving. Met de registratie van beheersing van leerdoelen wordt niet de persoonlijke beleving of het ervaren effect van de omgeving in kaart gebracht. De zogeheten ‘meetpretentie’ van de leerlijn verschilt dus van de wettelijk verplichte sociale veiligheidsmeting. Met de leerlijn Burgerschat volg je leerlingen, groepen en scholen in hun burgerschapsontwikkeling.
Een gevoel van welzijn is een dieperliggende, emotionele reactie van een leerling op de schoolomgeving. Het is belangrijk om hier goed zicht op te houden. De leerdoelen van Burgerschat zijn wel gericht op het emotioneel vrij maken van leerlingen, maar met de registratie van vorderingen op leerdoelen meet je geen welzijn. Dit is namelijk een emotionele gesteldheid die mede afhankelijk is van een voorspelbare en veilige omgeving. In het boek ‘Burgerschat, IK, JIJ en WIJ naar de maatschappij’ (Gijzen & Essers, 2025) worden twee hoofdstukken gewijd aan een voorspelbare en veilige omgeving. Hierin worden een adequate structuur en een sensitief-responsieve interactiestijl behandeld.
